Mọt là tên gọi chung của nhiều loài côn trùng nhỏ thuộc bộ Cánh cứng (Coleoptera) hoặc bộ Cánh vảy (Lepidoptera), có khả năng ăn và phá hủy các vật liệu có nguồn gốc thực vật như gỗ, giấy, ngũ cốc.
Chúng thường có kích thước nhỏ, từ vài milimet đến một centimet tùy loài. Mọt có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho đồ nội thất, kết cấu nhà cửa, lương thực, thực phẩm và tài liệu giấy tờ quý giá.
Việc hiểu biết về mọt không chỉ là kiến thức học thuật mà còn mang tính thực tiễn cao trong đời sống hàng ngày.
Phân biệt Mọt và Mối
Nhiều người thường nhầm lẫn giữa mọt và mối do cả hai đều phá hoại vật liệu có nguồn gốc từ thực vật. Tuy nhiên, hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng sẽ giúp áp dụng biện pháp phòng trừ hiệu quả hơn.
Về điểm giống nhau, cả mọt và mối đều có khả năng phá hoại các vật liệu có nguồn gốc thực vật như gỗ, giấy, tre, nứa. Chúng thường hoạt động âm thầm, khó phát hiện trong giai đoạn đầu và chỉ khi thiệt hại đã trở nên nghiêm trọng, con người mới nhận ra sự hiện diện của chúng. Nếu không được xử lý kịp thời, cả mọt và mối đều có thể gây thiệt hại lớn về vật chất, thậm chí làm suy yếu kết cấu công trình.
Tuy nhiên, mọt và mối có nhiều điểm khác biệt cơ bản. Về mặt sinh học, mối thuộc bộ Cánh thẳng (Isoptera), sống theo đàn với cấu trúc xã hội phức tạp bao gồm mối chúa, mối đực và mối thợ.
Trong khi đó, mọt thường là những loài côn trùng sống riêng lẻ hoặc theo nhóm nhỏ. Về hình dạng, mối trưởng thành có hai đôi cánh dài như nhau, thân mềm, màu trắng đục hoặc hơi vàng; còn mọt thường có cánh cứng, thân nhỏ và cứng hơn, màu sắc đa dạng từ nâu đến đen.
Đặc biệt, cách thức phá hoại của chúng cũng khác nhau rõ rệt. Mối ăn gỗ từ bên trong và để lại lớp bề mặt mỏng, khi gõ sẽ nghe tiếng rỗng. Mối thường tạo ra các đường hầm đất để di chuyển.
Ngược lại, mọt đục lỗ nhỏ trên bề mặt gỗ, để lại bột gỗ rơi ra ngoài, và thường tạo tiếng kêu “tích tích” khi chúng gặm gỗ, đặc biệt vào ban đêm khi môi trường yên tĩnh.
Các loại mọt phổ biến
Mọt gỗ là loài phổ biến nhất và gây hại nhiều nhất cho đồ nội thất, khung gỗ nhà cửa. Đây là loài côn trùng nhỏ thuộc họ Anobiidae, trong đó phổ biến nhất là mọt đồng hồ (Xestobium rufovillosum) và mọt nhà (Anobium punctatum). Chúng có vòng đời từ 1-3 năm tùy điều kiện môi trường. Ấu trùng mọt gỗ là tác nhân chính phá hoại gỗ, chúng đục khoét bên trong gỗ để lấy tinh bột và cellulose làm thức ăn, để lại hệ thống đường hầm phức tạp bên trong.
Mọt sách hay mọt giấy (Lepisma saccharina và các loài thuộc họ Thysanura) thường tấn công sách vở, tài liệu. Chúng ăn keo dán, hồ dán và các thành phần có chứa tinh bột, đường trong giấy. Mọt sách thường sống trong môi trường ẩm ướt, tối tăm và ít bị xáo trộn. Dấu hiệu nhận biết là các vết cắn nhỏ, không đều trên mép sách hoặc các trang giấy bị mỏng đi, có lỗ thủng nhỏ.
Tất nhiên, đây là một loại mọt có thật trong thực tế, khác với mọt sách mà chúng ta thường nói hàng ngày.
Mọt thực phẩm hay còn gọi là mọt gạo, mọt bột (thuộc họ Tenebrionidae và Bruchidae) là nỗi lo lớn đối với các kho trữ lương thực. Chúng phát triển nhanh trong môi trường nhiệt đới, ấm áp, ẩm ướt. Mọt thực phẩm không chỉ làm giảm số lượng, chất lượng lương thực mà còn có thể gây ô nhiễm với chất thải và xác chết của chúng, thậm chí gây ra các phản ứng dị ứng ở người nhạy cảm.
Ngoài ra còn có mọt vải (Tineola bisselliella – Ngài vải) phá hoại quần áo, đặc biệt là các loại vải len, lông thú; và mọt thảm (Anthrenus verbasci) tấn công thảm, đồ da và lông thú.
Dấu hiệu nhận biết khi bị mọt xâm nhập
Đối với đồ gỗ, dấu hiệu rõ nhất là sự xuất hiện của các lỗ tròn nhỏ đường kính 1-2mm trên bề mặt gỗ, đây là lỗ thoát của mọt trưởng thành. Bột gỗ mịn rơi ra dưới chân đồ nội thất hoặc rơi ra khi gõ nhẹ vào đồ vật là dấu hiệu điển hình. Khi gõ vào gỗ bị mọt, có thể nghe thấy âm thanh rỗng không như bình thường. Vào đêm khuya yên tĩnh, đôi khi có thể nghe thấy tiếng “tích tích” phát ra từ đồ gỗ, đó là tiếng mọt đang gặm nhấm.
Đối với thực phẩm, đặc biệt là gạo, bột mì và các loại ngũ cốc, dấu hiệu nhận biết là thực phẩm có mùi hôi đặc trưng, bột gạo bị vón cục, xuất hiện các sợi tơ mỏng kết dính các hạt lại với nhau. Khi kiểm tra kỹ, có thể thấy côn trùng nhỏ màu nâu đỏ hoặc đen di chuyển, hoặc ấu trùng màu trắng ngà.
Với sách vở và giấy tờ, dấu hiệu là các trang sách bị ăn mòn không đều ở mép, có những đường hầm nhỏ xuyên qua các trang. Vết ố vàng trên giấy cũng là dấu hiệu của mọt sách, đặc biệt ở những cuốn sách cũ để lâu không sử dụng.
Cách phòng ngừa mọt
Phòng ngừa luôn là biện pháp hiệu quả và kinh tế nhất trong việc đối phó với mọt. Đối với đồ gỗ, cần lựa chọn loại gỗ tự nhiên có khả năng kháng mọt như gỗ lim, gỗ sến, gỗ táu. Sau khi mua đồ gỗ mới về, nên xử lý bề mặt bằng dầu bóng, sơn hoặc véc-ni để tạo lớp bảo vệ. Định kỳ kiểm tra đồ gỗ và vệ sinh sạch sẽ, đặc biệt là các kẽ hở, góc khuất.
Đối với thực phẩm, cần bảo quản trong hộp kín có nắp đậy chặt, tốt nhất là loại hộp nhựa hoặc thủy tinh. Giữ kho thực phẩm khô ráo, thông thoáng, tránh ánh sáng trực tiếp. Thường xuyên kiểm tra và sử dụng thực phẩm theo nguyên tắc “nhập trước xuất trước” để tránh để lâu ngày. Có thể sử dụng các biện pháp tự nhiên như đặt lá ngải cứu, hạt tiêu, tỏi hoặc ớt khô vào thùng gạo để đuổi mọt.
Với sách vở và giấy tờ, nên bảo quản trong tủ kín, tránh ánh sáng trực tiếp và độ ẩm cao. Định kỳ lấy sách ra khỏi tủ để phơi nắng nhẹ hoặc để ở nơi khô thoáng. Đặt túi chống ẩm, viên long não hoặc tinh dầu bạc hà trong tủ sách có tác dụng đuổi mọt hiệu quả.
Duy trì môi trường sống sạch sẽ, khô ráo, thông thoáng là biện pháp phòng ngừa mọt chung cho mọi trường hợp. Kiểm soát độ ẩm trong nhà dưới 60% sẽ giúp hạn chế sự phát triển của mọt đáng kể.
Phương pháp xử lý khi đã bị mọt tấn công
Khi phát hiện đồ gỗ đã bị mọt xâm nhập, cần nhanh chóng cách ly vật dụng đó để tránh lây lan. Đối với đồ gỗ có giá trị cao, nên tìm đến các dịch vụ chuyên nghiệp để xử lý. Với đồ gỗ thông thường, có thể tiêm thuốc diệt mọt vào các lỗ mọt đã tạo ra, sau đó bịt kín bằng sáp hoặc bột gỗ trộn keo. Phơi nắng đồ gỗ cũng là biện pháp hiệu quả vì nhiệt độ cao sẽ tiêu diệt mọt và trứng mọt.
Đối với thực phẩm bị mọt, biện pháp tốt nhất là loại bỏ hoàn toàn. Tuy nhiên, với số lượng lớn, có thể sàng lọc để loại bỏ mọt, sau đó phơi nắng hoặc rang nhẹ thực phẩm để tiêu diệt trứng và ấu trùng còn sót lại. Vệ sinh kỹ kho chứa thực phẩm bằng giấm ăn hoặc nước xà phòng loãng, phơi khô trước khi sử dụng lại.
Với sách vở và tài liệu, cần nhẹ nhàng phủi sạch bụi và mọt, sau đó phơi nắng nhẹ hoặc đặt trong tủ đông lạnh khoảng 48 giờ để tiêu diệt mọt. Đối với tài liệu quý giá, nên tham khảo ý kiến chuyên gia bảo quản để có phương pháp phù hợp.
Hiện nay trên thị trường có nhiều loại thuốc diệt mọt dạng xịt, dạng viên, dạng bột hoặc dạng gel. Khi sử dụng các biện pháp hóa học, cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn sử dụng, đeo găng tay, khẩu trang bảo hộ và tránh xa tầm tay trẻ em.
Mọt tuy là kẻ thù thầm lặng nhưng không phải không thể kiểm soát. Với kiến thức đúng đắn và biện pháp phòng ngừa, xử lý kịp thời, chúng ta hoàn toàn có thể bảo vệ tốt tài sản và môi trường sống khỏi những tác hại của mọt.
Đọc thêm:
Những lưu ý khi sử dụng thuốc diệt mối mọt gỗ để đạt hiệu quả cao
